Gerileme Dönemi

Osmanlının Gerileme Dönemi
18 yy.'da izlenen genel siyaset; bu yüzyılda Karlofça ve İstanbul antlaşmalarıyla kaybedilen yerleri geri almak üzerine siyaset izlenmişse de yüzyılın sonuna doğru kaybettikleri yerleri geri almak yerine daha fazla toprak kaybetmişler ve çöküş dönemine girmişlerdir. Rusya, Avusturya, İran ve Venedik'le savaşlar yapılmıştır.

Osmanlı - Rus Savaşları ve Prut Antlaşması (1711)


Rus Çan I. Petro; ülkesini bir Avrupa devleti haline getirmek, Balkanlarda kendine bağlı devletçikler oluşturmak, Kafkasya üzerinde etkili olmak istiyordu. Bütün bunları gerçekleştirebilmek için de; yüzyıl boyunca devam edecek sıcak denizlere inme politikası başlattı. Ancak bu politikayı gerçekleştirmek için Baltık kıyılarında İsveç, Karadeniz kıyılarında Osmanlı devleti engeliyle karşı karşıyaydı. İlk iş olarak İsveç üzerine savaş açtı. İsveç kralı Demirbaş Şarl'ı Poltova denilen yerde yenilgiye uğrattı. Bunun üzerine Demirbaş Şarl Osmanlı, topraklarına sığınınca Rusya'da onu takip bahanesiyle Osmanlı topraklarına girdi. Osmanlının Baltacı Mehmet Paşa komutasında gösterdiği Prut başarısı Prut Antlaşması'yla sona erdi Anlaşmaya göre;

* Azak kalesi ve çevresi Osmanlılara verildi.
* Ruslar Lehistan içişlerine karışmayacak, İstanbul'da elçi bulduramayacaktı.
* İsveç kralı serbestçe ülkesine dönebilecekti.

Önemi: Rusların İstanbul anlaşmasıyla sağladığı üstünlüğü sona erdirmiş, Ancak tam bir başarı sağlanamamıştır. (Kaybettiği yerleri geri alma ümidi artmıştır).




Osmanlı - Avusturya / Osmanlı - Venedik Savaşları

Pasarofça Barışı: Karlofça anlaşmasıyla Venedik'e bırakılan Mora halkı Osmanlıdan yardım isteyince başlayan Osmanlı-Venedik savaşı Osmanlı lehine sonuçlanıp Mora Osmanlının eline geçince Avusturya Karlofça barışının bozulduğunu bahane ederek savaşa girdi. Böylelikle iki cephede birden savaşmak zorunda kalan Osmanlı barış istedi. İmzalanan Pasarofça Barışı Osmanlı devletinin Lale Devri'ne girmesinde etkili olmuştur.

* Venediklilerden alınan; Mora ve Girit Adası Osmanlılara bırakıldı.
* Bosna ve Hersek ile Dalmaçya kıyıları Venediğe verildi.
* Belgrat ve Macaristan'ın bir bölümü ve Eflak'ın batısı Avusturya'ya verildi.
* İngiltere ve Hollanda'ya bazı ticari ayrıcalıklar verildi.





Osmanlı - İran Savaşları:



* İran'daki mezhep kavgaları ve karışıklıklardan faydalanan Rusya Kafkasya'yı işgal etti.
* Böylelikle Osmanlı ile Rusya için savaş ihtimali ortaya çıktı. Ancak Fransa'nın araya girmesiyle İstanbul anlaşması imzalandı.
* İmzalanan anlaşma ile İran topraklarını paylaştılar. 1724'te imzalanan bu anlaşma Rusya ile yapılan ilk bağlaşma ve dostluk anlaşmasıdır.

Osmanlı payına düşeni işgale girişince İran bu durumu kabul etmedi ve savaş başladı. İran barış istemek zorunda kalınca 1732 Ahmet Paşa Antlaşması imzalandı. Ancak bu antlaşmadan sonra İran'da yapılan rejim değişikliği ile başa geçen Nadir Han anlaşmayı kabul etmeyerek savaş açtı. 1746'ya kadar aralıklarla süren savaşlar sonucunda Kasr-ı Şirin Anlaşması esas alınarak yeni bir anlaşma imzalandı. Bu yüzden bu anlaşmaya II. Kasr-ı Şirin anlaşmasıda denir. Anlaşma ile Osmanlı İran arasında başlayan dönem günümüze kadar sürecek olan barışın başlangıcı olmuştur.



Osmanlı - Rus / Osmanlı - Avusturya Savaşları ve Belgrat Antlaşması (1732 - 1739):



Rusların İran savaşları için Kırım'dan Osmanlıya gidecek olan kuvvetlere engel olacak Kırım'a saldırmasıyla başlayan savaşa Ruslarla ikili anlaşma yapan Avusturya'da katılınca savaş iki cepheli hale geldi. Ancak bu kez Osmanlı iki cephede de başarı gösterince Fransa'nın arabuluculuğuyla Belgrat antlaşması imzalandı. Anlaşmaya göre; Pasarofça'yla elimizden çıkan Belgrat geri alındı. Rus çarı protokol bakımından; Avusturya Arşüdükası Fransa kralı ve Osmanlı padişahına eşit olmuştur. (Rusya bir Avrupalı devlet konumuna gelmiştir.)

Önemi

* Belgrat Anlaşması 18 yy. son kazançlı anlaşmasıdır.
* Rusya'nın bir müddet de olsa Karadenize inmesi engellenerek Karadeniz'in bir Türk gölü olduğu kabul ettirildi.
* Fransa arabuluculuğundan dolayı 1740 kapitülasyonlarını elde etti. (Kapitülasyonlar daima yürürlükte kalacaktı.)

Küçük Kaynarca Antlaşması (1774): Rusya, Petro'nun başlattığı sıcak denizlere inme politikasını sürdürüyordu. Bu arada Lehistan'ın iç işlerine karışarak Rusya taraftarı bir kişiyi başa geçirince Lehistan halkı Karlofça'da aldıkları Podolya arazisini geri vermeyi vadederek Osmanlıdan yardım istedi. Bu savaşta, Ruslar ilk kez İngiltere'den yardım alarak Cebeli Tarık Boğazını geçip Ege adalarını işgal ettiler. Çeşme'de Osmanlı donanmasını yaktılar ve Osmanlı barış istemek zorunda kaldı. Rusların sıcak denizlere indiklerinde yapabileceklerini gören Avrupalı devletler Rusya'ya karşı politikalarını değiştirdiler. Küçük Kaynarca Anlaşması imzalandı.

* Kırım'a bağımsızlık verilecek, ancak Halkının müslüman olması gerekçesiyle dinsel bakımdan Osmanlıya bağlı kalacaktı.
* Ruslar İstanbul'da daimi elçi bulundurabilecek istedikleri yerlerde konsolosluklar açabileceklerdi.
* Ruslar Osmanlı egemenliğindeki Ortodoksların koruyuculuğunu üstleneceklerdi.
* Ruslar diğer devletlerin faydalandığı kapitülasyonlardan faydalanma hakkı elde edeceklerdi.
* Ruslar savaş sırasında işgal ettikleri; Eflak, Boğdan, Ege Adaları ve Gürcistan'ın bir bölümünü bazı koşullarla Osmanlıya geri verecekti.

==> Genel af ilân edilecekti.
==> Bir müddet halktan vergi alınmayacaktı.
==> Ruslar kutsal yerleri serbestçe ziyaret edebileceklerdi.
==> Halka din, mezhep ve istedikleri yerlere göç etmek hakkı tanınacaktı.

* Osmanlı devleti Ruslara savaş tazminatı ödeyecekti.

Önemi

* Kırıma bağımsızlık verilerek Osmanlı Devleti Karadeniz'deki üstünlüğünü kaybetti.
* Ruslar Ortodoksların koruyuculuğunu üstlenerek, iç işlerimize karışma hakkı elde ettiler.
* Rusya'ya ilk kez kapitülasyonlardan faydalanma hakkı verildi.
* Osmanlı devleti tarihinde ilk kez savaş tazminatı ödedi.
* Osmanlı tarihinde o güne kadar imzalanan en ağır koşullu antlaşmadır.

Ruslar bir müddet sonra Küçük Kaynarca antlaşmasmı ihlâl ederek, Kırımın iç işlerine karışarak Rus taraftarı Şahin Giray'ı Kırım Hanı seçtiler. Halkın itirazları üzerine doğan savaş ortamı Fransa'nın arabuluculuğu ile Aynalı Kavak Tenkihnamesi'yle ortadan kaldırıldı. Bu sözleşmeyle Ruslar Kırım'ın iç işlerine karışmayacaklarım kabul ettilerse de bir müddet sonra Şahin Giray'la anlaşan II. Katerina Kırım'ı bir kez daha işgal etti ve yeni bir savaş ortamı doğdu.



Osmanlı - Rus / Osmanlı - Avusturta Savaşı ve Ziştovi, Yaş Antlaşması:

Avusturya ile anlaşan Rusya Osmanlı topraklarmı paylaşmaya karar vermişti. Ancak bu kez Avusturya ve Rusya'nın yayılmacı politikasını çıkarlarına uygun görmeyen İngiltere ve Prusya'da Osmanlı devletini kışkırtınca savaş başladı ve Osmanlı devleti iki cephede birden savaşmak zorunda kaldı. Osmanlının yenik durumda olmasına rağmen Avusturya Prusya'nın tehditi ve Fransa ihtilalinin etkilerinin ülkesinde görülmesi üzerine Ziştovi Barışı'nı imzalayarak aldığı yerleri geri bıraktı ve ülkesine döndü. Bunun üzerine yalnız kalan Rusya ile bir yıl sonra Yaş Anlaşması imzalandı (1792) . Bu anlaşma ile Osmanlı devleti Kırım'ın Ruslara bağlı olduğunu kabul etti. Böylelikle ilk kez halkının tamamı müslüman olan bir Osmanlı toprak parçası elimizden çıkmış oldu. Bu yüzden Osmanlı devleti Yaş Anlaşma'sıyla gerileme devrinden çöküş dönemine geçmiştir.



18 yy. ISLAHATLARI



* 17 yy. ıslahatlarına nazaran daha kalıcı olmuştur. Ancak tam bir başarı gösterdiği söylenemez.
* Osmanlı ilk kez bu dönemde kendine yeterlilik politikasını bırakarak Avrupa'nın üstünlüğünü kabul etmiş. Bilim ve tekniğine yetişmeye çalışmıştır.
* Ancak bir müddet sonra Avrupalılaşmak fikri Avrupalı yaşantıyı taklide dönüşmüş ve yüzeysellikten öteye gidememiştir.
* Yapılan ıslahatlar üstdüzey yetkili ve padişahlarla sınırlı kalmış ve devlet politikası haline gelmemiştir.
* Yenilikler genellikle askeri alana yönelik olmuştur.
* Çıkarları zedelenen yençeri ve ulema sınıfının tepkilerine yol açmıştır.



LALE DEVRİ (1718-1730)

* III. Ahmet'in sadrazamı Nevşehirli Damat İbrahim Paşa İmparatorlukta Avrupadaki gelişmelerden yararlanmak için Pasarofça Barışını takip eden yıllarda yenilik hareketlerine girişti.
* İlk kez çiçek aşısı kullanıldı.
* İlk kez Avrupa'daki gelişmeleri yakından takip etmek için Avrupa'ya elçiler gönderildi. (Elçiliklerin sürekli hale gelmesi III. Selim zamanıdır.)
* Sait Efendi, 28 Çelebi Mehmet ve İbrahim Müteferrika'nın girişimleriyle ilk matbaa kuruldu.
Yeniçerilerden itfaiye bölüğü kuruldu.
* Çini, kağıt ve kumaş fabrikaları kuruldu.
* İlk kez Avrupa mimarisiyle eserler gerçekleştirildi. Klasikleri Türkçe'ye çevrilmek için komisyonlar kuruldu.

Bütün bu gelişmeler sırasında İstanbul'daki lüks yaşantının Anadolu'ya yansımaması üzerine halk ile saray arasındaki uçurumlar artmıştır. Ve bütün bu gelişmeler Patrona Halil İsyanı'yla Lale Devri'nin sonu olmuştur. Ancak Lale Devri yeni bir dünya görüşü ve batıya açılmayı gerçekleştirdi. İsyanla birlikte bu durum ertelenmek zorunda kaldı.



I. MAHMUT DÖNEMİ ISLAHATLARI



I. Mahmutİlk kez yabancı uzmanlardan faydalanma yoluna gidildi.

Humbaracı Ahmet Paşa Topçu ve Humbaracı ocağım ıslah etti. Bölük, takım, alay gibi onluk bölümlere ayırdı.

Halk kütüphaneleri açıldı.

Subay yetiştirmek amacıyla kara mühendishanesi açıldı.





III. MUSTAFA DÖNEMİ ISLAHATLARI



III. MustafaBütçe denkleştirilerek hazine düzeltildi.

Deniz subayı yetiştirmek üzere deniz mühendishanesi açıldı.

Baron Dö Tot topçu ocağını yeniden düzenledi.













I. ABDÜLHAMİT



I. AbdülhamitYabancı uzmanlara getirilen kıyafet ve müslüman olma zorunluluğu kaldırıldı.

Ulufe alım-satımı yasaklandı.

Deniz harp okulu açıldı.

Sürat topçuları adıyla yeni bir topçu ocağı kuruldu.











III. SELİM



III. SelimIII Selim ıslahatlarının tümüne birden yeni düzen manasında nizam-ı cedid adı verilir.

Yeniçeri ocağına alternatif olarak Batılı anlamda yetiştirilmiş nizam-ı cedid adlı bir ordu kurdu.

Yetenek sınavı yapılarak yeniçeri ordusu 30.000 düşürüldü.

Avrupanın önemli başkentlerinde ilk kez sürekli elçilikler kuruldu.

* III. Selim'in ıslahatlarının masraflarım karşılamak üzere İradı Cedid isimli bütçe hazırlandı.
* Okullarda Fransızca zorunlu dil haline getirildi.
* III. Selim devri paranın değeri düşürülerek tüccarların mallarına el konulduğu ve vergiler arttırıldığı için çıkarları zedelenen zümreler, kıyafet değişikliğinden hoşlanmayan Şeyhülislam'm fetvasıyla ordunun savaşta olduğu bir dönemde (Avusturya-İran savaşlarının uzun sürmesi) Kabakçı Mustafa isyanı çıkarılarak III. Selim tahtan indirildi ve yenilikleri sona erdi. Ancak kendisinden sonra gelecek olan ıslahatçılara örnek gösterilmektedir.



OSMANLI-FRANSIZ İLİŞKİLERİNİN BOZULMASI

Fransa; Osmanlı devletine yakm politika izleyerek 18 yy .da Osmanlı devletinden en fazla çıkar elde eden devlet olmuştur. Ancak Rusya ve Avusturya'nın yayılmacı politika izlemesi, İngiltere ile yaptığı savaşta yenilmesi üzerine 1788'de sömürge yollan üzerinde bulunan Mısır'ı işgal etmiştir. Bu olay Fransayla Osmanlının dostluğunu bozmuştur. Ancak bu durum osmanlı kadar Rusya ve İngiltere'yi de rahatsız etmiş, Abukir limanında İngiliz ve Rus gemileri tarafından Fransız donanması yakılmıştır. Ve Fransa 1801 El-Aliş anlaşmasını imzalayarak ülkesine dönmüştür. (Nizam-ı Cedid ordusu) Fransaya karşı üstünlük sağlamıştır.